Bài thuốc “ độc hoạt tang ký sinh” trị bệnh cơ xương khớp

Bệnh cơ xương khớp Đông y gọi là chứng phong, phong thấp, hàn thấp, phong nhiệt. Nguyên nhân gây bệnh do nhiễm phải khí lục dâm chủ yếu là phong hàn, hoặc bệnh nhân sống trong điều kiện ẩm thấp lâu ngày hàn thấp nhiễm vào thận. Nội nhân chứng phong thường bắt nguồn từ thận âm hư, dẫn đến can (gan) âm hư, không khống chế được can dương, làm dương hư bốc hỏa thành phong. Phong thường có ba loại: Phong hàn, phong thấp, phong nhiệt.

Phong hàn thường đau khu trú ở một số khớp nhất định phần nhiều các khớp ở cổ tay, bàn tay, đầu gối, mắt cá hai chân và bàn chân. Bệnh nhân đau về ban đêm nhiều hơn ban ngày. Vì hàn thuộc âm, ban đêm cũng thuộc âm. Khi hai cái âm gặp nhau thì bệnh đau tăng lên. Bệnh lâu ngày sinh chứng thoái hóa xương khớp, tay chân bị biến dạng.

Điều trị: Bổ thận bình can khu hàn giảm đau bổ khí hành huyết.

Phong thấp: Bệnh bắt nguồn từ tỳ dương hư sinh hàn, hàn tích lâu ngày sinh thấp. Bệnh thường khu trú ở hai khớp gối trở xuống đến hai bàn chân. Bệnh nhân đau nhức cả ngày và đêm, hai chân sưng nặng nề đi lại khó khăn.

Điều trị: kiện tỳ bổ thận khu phong trừ thấp, tiêu đàm ẩm.

Phong nhiệt: Chứng này ít gặp thường gọi thấp nhiệt, phong nhiệt, thấp tim. Chứng phong nhiệt sưng đỏ đau lan tỏa ở nhiều khớp, đau ban ngày nhiều hơn ban đêm. Đông y gọi là phong chạy. Bệnh thường nhiễm vào mùa hè đang nắng gắt gặp mưa rào thấp và nhiệt bốc lên nhiễm phải mà sinh bệnh.

Điều trị: Thanh nhiệt giáng hỏa khu phong trừ thấp giảm đau.

Đông y điều trị chứng phong hàn, phong thấp thường dùng bài “Độc hoạt tang ký sinh” để điều trị. Bài này có tác dụng: Bình can, bổ thận, khu phong tán hàn, trừ thấp, bổ khí hành huyết. Do đó Đông y dùng để điều trị chứng phong hàn và phong thấp. Nhiều thế hệ thầy thuốc đông y đã dùng bài thuốc này để điều trị có kết quả tốt cho nhiều bệnh nhân. Bài Độc hoạt tang ký sinh của danh y Tôn Tư Mạo đăng trong cuốn “Bị cấp thiên kim yếu phương” có 15 vị thuốc, và dùng liều lượng để phối ngũ như sau: Độc hoạt 8 gam, tang ký sinh 12 gam, tần giao 12 gam, phòng phong 8 gam, tế tân 4 gam, đương qui 12 gam, bạch thược 12 gam, xuyên khung 6 gam, sinh địa 12 gam, đỗ trọng 12 gam, ngưu tất 8 gam, nhân sâm 4 gam, phục linh 12 gam, nhục quế 4 gam, cam thảo 4 gam.

Nguồn gốc và ý nghĩa của bài thuốc

Ngày xưa, các Hoàng đế Trung Hoa do ăn uống nhiều chất bổ dưỡng, ít vận động nên thường đau, nhức mỏi, khó chịu, cá biệt có người đau tê cả hai chân, đi lại khó khăn. Hoàng đế yêu cầu các quan ngự y đệ trình bài thuốc. Hàng trăm bài thuốc của các quan ngự y đã được đệ trình lên Hoàng đế. Riêng chỉ có danh y Tôn Tư Mạo đệ trình lên một bài thuốc rất đơn giản. Đó là bài thập toàn đại bổ gia giảm, kết hợp với cao xương dê và mật ong, làm viên hoàn dâng lên vua.

Ông giải thích rằng: Bài Thập toàn đại bổ, bỏ bạch truật, hoàng kỳ, gia nhục quế, đỗ trọng, độc hoạt, ngưu tất, tang ký sinh tần giao, tế tân, có tác dụng trị chứng đau nhức khắp cơ thể, tê mỏi hai chân của Hoàng đế. Đó chính là bài “Độc hoạt tang ký sinh” của Tôn Tư Mạo (Theo Thành đô phương tễ học). Ông cho rằng: Con dê hàng ngày ăn hàng trăm thứ lá, con ong hàng ngày hút mật hàng trăm loại hoa, đó là những bài thuốc mà con người không thể tổng hợp được để có thể điều trị cho nhiều chứng bệnh, cho nên dùng bài thuốc trên phối hợp với cao xương dê, quyện với mật ong để điều trị bệnh cho Hoàng đế. Quả nhiên sau một thời gian điều trị Hoàng đế lành bệnh. Đó là nguồn gốc sâu xa của bài “Độc hoạt Tang ký sinh” và cách gia giảm của nó mà đến nay các thế hệ thầy thuốc đông y vẫn đang áp dụng để điều trị cho bệnh nhân mắc chứng đau cơ xương khớp (phong tê thấp).